In het vuur ermee

Een idee dient met respect te worden bejegend. Als je haar in het vuur gooit, doe het dan met een beroep op diezelfde ideeën ('Welke zuiveringen moeten wij uitvoeren, als wij, ten volle overtuigd van deze beginselen, bibliotheken doorzoeken?' Hume, Enquiry, 132).

Maar toch. Waarom zou je in godsnaam ideeën in het vuur gooien? Uiteraard om te voorkomen dat je zelf in het vuur belandt. En - raadzamer - om die toestand van rusteloosheid te bereiken die nodig is voor ons werk in het alledaagse leven. In de tijd van Hume was dat niet minder belangrijk dan tegenwoordig. Filosofie is alles. Nutteloze passie én bescherming van nationale consensus.

Het vuur is slechts schijnbaar bedoeld om te vernietigen. Het conserveert de idee ongeveer zoals James Bond het rapport wanneer hij de aansteker ertegenaan houdt. De tegenstanders worden bovendien door de dansende vlammen gehypnotiseerd.

In elke tijd wordt de adequate methode gekozen. Het empirisme was ooit ideaal (zoals nu de vrijheid van meningsuiting) omdat het maximale intensiteit belooft. De zwakkere filosofie wordt gecompenseerd door steeds intensere blootstelling aan overtuigingen die in stijgende mate verwant zijn aan de gekozen uitgangspunten.

De lezer wil zich warmen aan dit vuur en laat zich - zoals in Plato's grotvergelijking - alleen met geweld nog meesleuren naar buiten, naar 'de werkelijkheid'. En daarna wil de lezer onmiddellijk weer terug naar de grot, onder het mom van martelaar voor de waarheid. Zoals Socrates.

Plato koos voor een andere weg, die ook Hume meer aanspreekt: 'Het is voor alle beoefenaren van de wetenschap zeker van belang zich niet bloot te stellen aan de spot en verachting van de onwetenden.' (Enquiry, 125n.) De filosoof kiest voor de arbeid, de omvorming van de werkelijkheid tot de 'grot' van het alledaagse leven.

De filosofie wordt dan effectief nominalisme. Ze organiseert het leven rond de abstracties waartegen ze naar eigen zeggen datzelfde leven beschermt: wetenschap, sociale techniek, de juiste uitgangspunten.