donderdag 30 juni 2011

Echte leegte


Wanneer je koffie in een kopje giet, moet er daarvoor eerst leegte zijn geweest. Lucretius legt de link naar de idee: 'Als die er niet zou zijn, dan kon geen ding bewegen. Immers het vaste blijk van stoffelijkheid: blokkade, belemmering, zou zich voordoen op ieder ogenblik in alles; dan zou niets zich kunnen voortbewegen, omdat geen ding door plaats te maken kon beginnen.'

Dat begin duidt Lucretius aan met de term 'principium', begin, principe. Het wordt ook toegeschreven aan de idee, die een 'archè' is.

Hetzelfde geldt voor deze blog. Er moet leegte geweest zijn om plaats te maken voor deze woorden.

Je kunt hier heel lacherig over doen. Waar is die leegte dan? Ik zag alleen maar een omkaderd wit vlak!

Laten we plaats maken voor Lucretius. Uitgaande van wat hij schrijft moeten we opnieuw formuleren wat leegte is, de echte leegte. Plato heeft in zijn Timaios een interessante gooi gedaan met zijn 'chora'. Maar dan zitten we al voorbij de ideeën en voorbij de 'natuur der dingen'.

Voor het begin was er leegte, en als we beginnen valt die al niet meer te ontdekken. We moeten Lucretius dus op zijn woorden geloven, al gevangen in de deining van zijn metrum.

Of verstrikt in de gigantische investeringen in CERN.
Of zittend, op weg naar de opgave van het denken.

woensdag 29 juni 2011

Premodern



De Hongaarse denker Georg (György) Lukács schreef zijn Theorie des Romans, die beter een Theorie des Epos had kunnen heten, omdat hij de roman beschouwde als een mislukt epos.
De mislukking wijtte hij aan de samenleving. Een mislukte samenleving kun je alleen maar weerspiegelen met een mislukte literaire vorm. Maar zelfs dan nog mislukt die weerspiegeling.

Het wachten was dus op een communistische samenleving die zijn perfecte uitdrukking vond in het epos, zoals de oude Grieken dat vonden in de Ilias.

Lukács dacht misschien te makkelijk over niet alleen die samenleving, maar ook over de mogelijkheid de afstand tot het epos te benoemen. De mislukking van die samenleving zou je aan het lot van Lukács zelf kunnen afmeten, die in de discussies rond het tijdschrift Literaturnyj Kritik in een moeras wegzonk van autoriteit en intimidatie.

Begrijpen van literatuur heeft blijkbaar te maken met de samenleving waarin je dat begrijpen onder woorden brengt. De Theorie van de roman kon niet lukken omdat ze zo juist was. We kunnen die mislukking recht doen door er een mislukkend denken op los te laten. Een idee.

Ideeën en meningen


Teretismata, zei Aristoteles over de ideeën van Plato. Ze zijn er wel, maar het zijn slechts teretismata. Ze bestaan in de taal. Ze hebben volgens de common sense geen betekenis.

Common sense? Wat is dat? Het glanst en glittert. Het is ‘doxa’. Het is een mening, de mening dat er een gemeenschappelijk, gewoon, gezond oordeel is.

Patočka zei dat de doxa niet alleen tegenover de idee staat. De doxa helpt je om bij de idee te komen.

Daarom hebben we de common sense wel nodig. De meningsuitingen, hoe grof en verdraaid ook, helpen ons om bij de ideeën te komen.

In onze taal zijn ideeën wat bij de oude Grieken eerder 'doxai' waren. Het zijn maar ideeën, ideetjes, proefballonnetjes.

Ideeën zijn hoe dan ook startpunten. Van van alles en nog wat. Als doeloorzaken zijn het ook eindpunten. Maar dan zijn we weer bij Aristoteles, en heten ideeën weer anders. Kwestie van naamgeving.

Ik noem ze, omdat ik de echte naam vergeten ben, teretismata.