Hierop doordenkend vroeg ik me af of die aantrekkingskracht zelf niet iets te maken heeft met provocatie. Volgens Jezus moet je een lamp niet onder de korenmaat zetten maar erop, anders ziet niemand die. Ook presenteert hij het geloof als skandalon, een struikelsteen die tot hoeksteen wordt gemaakt. (Ons woord schandaal is van dit Griekse woord afgeleid.) Zo bezien heeft Arno Haijtema eigenlijk prima begrepen waar het om gaat bij die Bible Belt. Mensen moeten het zien, ze moeten zich geprovoceerd voelen, en dan kan God verder zijn werk doen in de ziel der mensen.
We zien nu ook meteen weer dat provocaties als het goed is elkaar spiegelen. De provocatie komt van buitenaf en moet onzichtbaar worden gemaakt. De andere provocatie komt van binnenuit en moet juist wel zichtbaar worden. Ik zag dat ooit aan Zijne Eminentie Ad Simonis. Hij zei zelf provocerende dingen, zoals 'Ich habe es nicht gewußt', wat insloeg als een bom. Bij een andere gelegenheid zei hij dat hij homoseksuele praktiserende gelovigen de communie gaf, omdat hij geen schandaal wilde verwekken. Ik denk dan dat hij die homo's zelf als schandaal beschouwde. De relatie tussen hem en de homo's was dus gecompliceerder dan die tussen vriend en vijand, maar niet helemaal onbegrijpelijk.
De provocatie is een test. Als je werkelijk over dat rotsvaste geloof beschikt, dan moet dat tegen een stootje kunnen. Het oervoorbeeld is de opdracht van God aan Abraham om zijn zoon te doden ('slachten' staat er in de Septuaginta die wij op school lezen). Je zou dit kunnen opvatten als provocatie. Immers, Abraham gelooft rotsvast, en hij hoeft dat alleen maar te bewijzen door de opdracht ook daadwerkelijk uit te willen voeren. Het is dan alleen maar logisch dat hij dat op het laatste moment niet hoeft te doen. Immers, hij vertrouwde op God, inclusief Zijn goedheid en interventiekracht.
Met vriend Jon bezocht ik de besproken expositie in Utrecht. Een paar weken eerder hadden we een expositie in Dordrecht bezocht, over het misverstand dat de protestanten altijd sober zijn en niet van dure kunst houden. Haijtema van de Volkskrant legt helaas geen verband met die expositie, en legt dus de nadruk op de soberheid van die Bible Belt. Misschien kunnen we deze kwestie nu wel oplossen. Wanneer de hele Bible Belt bedoeld is als provocatie, is het een vorm van luxueuze zichtbaarheid waarmee het vrij denkende Nederland zichzelf op de proef kan stellen. In één klap hebben we nu ook het gebaar van de Volkskrant mee verklaard, die graag Martin Sommer laat schrijven, met zijn sympathie voor de Bible Belt.
Ik vraag me af hoe ver die logica van het testen reikt. Ver, heel ver. Je zou die logica kunnen testen, maar dan zit je er eigenlijk al in. Je zou je dus ook kunnen afvragen wat ik hier in deze blogs eigenlijk aan het doen ben. Probeer ik u (en mezelf) te provoceren? Beschikken we over een bepaald geloof dat we willen inzetten als provocatie van anderen, door het voor het oog van iedereen te testen? In het boek dat ik aan het schrijven ben, ontdek ik dat bijvoorbeeld de psychoanalyse de melancholie ziet als een vorm van testen. Je moet er doorheen, en dan kun je jezelf zien als een (altijd wankel) subject.
Er is misschien ook een andere mogelijkheid. Ik kwam daarachter toen ik aarzelend in de ballenbak stapte, aan het eind van de expositie (ontworpen door kunstenaar Liesbeth Labeur). Geamuseerd keken Jon en een paar andere mensen toe. Misschien was die ballenbak inderdaad, zoals Haijtema zegt, bedoeld om de 'brede weg' te verbeelden, en de rode en gele ballen het vuur van de hel. Maar het voelde anders. Je kon er wankelen, maar dat wankelen beviel wel. Een vorm van prettig wankelen. Dat doet een mens goed!
Met dank aan Jon voor de foto
Geen opmerkingen:
Een reactie posten