Het is een misvatting dat het rechtse populisme tegen cultuur zou zijn. Dat populisme zit vol minderwaardigheidscomplexen en moet dus voortdurend vertellen hoe belangrijk die cultuur is. Ondertussen kijkt iedereen heen over wat de cultuur aan het worden is. Er is een transformatie gaande van heilige cultuur naar profane cultuur, en die profane cultuur wordt weer geleidelijk gesacraliseerd. Zo zitten we dan te kijken naar een film over toch zo'n beetje de Erfgenaam van Mussolini, en de Aartsvader van het rechtse populisme dat nog steeds groeiende is, met Trump, Poetin, Orbán, Erdogan en noem maar op. En omdat deze volgers zelf zo aartsvaderlijk overkomen kan het ons niet al te zeer verbazen dat Poetin zelf als de Aartsvader wordt neergezet in een recente docu bij Tegenlicht.
Zou je van een aartsvader-effect kunnen spreken? Of misschien wel van een Godfather-effect? Ik ben daar niet ongevoelig voor, de drie films heb ik toch met graagte gekeken. Ik houd niet erg van opera, maar dit is mijn manier om contact te maken met de opera. En met het patronagesysteem dat in de oudheid al fungeerde als een basisstructuur om de familie en de handel bij elkaar te houden. Door de ergste geweldexplosies laten we ons nog niet van ons stuk brengen, integendeel. Ze roepen de kracht op van de vader, van zijn beloften en plannen, en van de kinderen die juist in de oorlog weer extra aangewezen zijn op de sociale cohesie die door de vader wordt gesymboliseerd, zelfs als zijn lichaam door slangetjes en schoefjes bijeen wordt gehouden.
Zou er naast dit aartsvader-effect ook een matrona-effect bestaan? In de film Loro van Sorrentino zie je heel veel vrouwen. Sergio moet langs de wachter om bij Silvio te komen, en die wachter is een vrouw, en wel een vrouw die hij niet zal neuken (verder alle vrouwen wel). De ontknoping van de film draait rond de vrouw van Silvio, Veronica. Veronica, dan moet ik dus meteen denken aan die doek die ons een spiegel geeft van de lijdende Christus. En dan zit je er niet zo ver naast, ook wat betreft deze film. De jongelui bij de villa wachten op Silvio als op een Messias. En de film eindigt met een takelactie van een Christustorso uit een ingestorte kerk in het door aardbeving getroffen L'Aquila. De scène doet me denken aan de helikopteractie in La dolce vita.
Film kruist dus godsdienst kruist politiek. Met dan toch het huwelijk als testcase.
Ik moet bijna bij elke regel van deze blog denken aan het boek van Hughes. Als deze Mussolini citeert, is hij best overtuigend, wanneer hij hem laat zeggen dat ze hem allemaal achternagelopen hebben. Zo kun je dus ook met Silvio aan Veronica vragen waarom ze altijd bij hem is gebleven, als ze dan werkelijk zoveel twijfels over hem koesterde.
Met andere woorden: is trouw wel een deugd die ons verder brengt? Volgen we Adam Smith, dan belanden we in een morele paradox. Om trouw te zijn aan de civil society, moeten we ons egoïstisch gedragen. En in Loro zien we een politicus (is het Andreotti?) zeggen dat je als politicus altruïstisch moet zijn als je echt egoïstisch wil zijn... Enzovoorts.
De symboliek van Sorrentino komt al in het begin van de film helder naar voren. Een lammetje komt zijn Sardijnse villa binnen. Je ziet de tv-schermen, je ziet de airco... Iets met getallen... en dan valt het lammetje dood neer. Christelijker kan haast niet. De christelijke symboliek omsluit de film als een ringcompositie. Het enige wat de film verder hoeft te doen is dat die symboliek getoond wordt aan Silvio zelf, en via Silvio aan de Silvio in ons. Dat is dus de functie van Veronica, van die doek.
Nu weten de meesten dat de doek van Veronica nep is. En ook die Veronica zelf dringt niet door tot haar eigen zelf. Dat is de waarheid van Silvio. Hij kan haar verwijten altijd riposteren met de tegenvraag of ze niet gewoon een oninteressant, saai leventje wil leiden, wat ze heel goed had gekund zonder Silvio, en zonder zijn grandioze, onbelaste erfenis (die hij overigens moet afschermen met zijn 'zwijgrecht'). De kijker voelt haarfijn aan wat hij bedoelt. We hebben allemaal onze achilleshiel, of die nu te vinden is bij Gullit, het arme vrouwtje dat haar gebit bij de aardbeving is kwijtgeraakt, de geile oprispingen bij de mooie meiden, de dromen over giften aan onze kinderen, het begrip voor domme mannen die altijd te laat zijn met hun spijtbetuigingen en noem maar op. Altijd is er genoeg reden voor vergeving en dus voor liefde.
En dus reden voor een nepfilm over een nepleider?
We vertrouwen Sorrentino, maar wat mij betreft niet vanwege zijn christelijke symboliek. De beste reden die ik vooralsnog kan bedenken is dat Sorrentino gelooft in de intelligentie van zijn kijkers. Je zou dit als een investering kunnen zien. Wanneer de regisseur ons zijn doek voorhoudt, voelen we ons gelovig, dus dom, dus opgevorderd tot nadenken.
Het denken draait vervolgens zijn rondjes, verzwakt per alinea, sterft, veroudert. Maar dat is altijd nog beter dan Silvio met zijn haarimplementaten. Het lam dat valt, lang zo slecht nog niet.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten