Verwisselbaar met wie ook - Leonora Carrington

De massa is niet goed voor je, zegt de filosoof. Je wordt er minder mens van, zegt Seneca. Ben je filosoof, dan ben je zowat automatisch kritisch op de massa. Toch wist Seneca als geen ander dat je er vaak niet onderuit kwam. Hij was opvoeder en later adviseur van Nero, en moest dus vaak een rol spelen waar hij weinig trek in had. En wie weet had hij ook weer zin in sommige aspecten van de massa. Om er twee te noemen: de massa is de ideale adressant voor een opvoeder, zeker als die massa dom is, en de opvoeder beroemd. En Seneca wist alles van het spelen van rollen, hij schreef theaterstukken om maar iets te noemen. Als hij dus zegt dat je je eigen publiek bent moeten we dat misschien wel letterlijk nemen, hij kon zich ondanks zijn stoïsche ideeën (of, als je die anders leest, zeker ook dankzij die ideeën) splitsen in diverse rollen.

We volgden enkele blogs lang het parcours Beckett, die zich in zijn romantrilogie leek te willen ontdoen van zijn personages. Echter, zonder uit te komen bij de schrijver zelf als personage, eerder bij 'l'innommable', een ik dat geen ik is, opgaat in de woorden, en misschien ook nog die woorden (als we Deleuze's interpretatie volgen) zodanig uitput dat we het einde - het einde van de roman, ons einde, onze voorstelling van onze dood - kunnen vieren als een bevrijding, een devoir waarmee je verschillende kanten op kunt.

Nu ik weer een ander boek heb gelezen, van Leonora Carrington, zou ik de grenzen nog weer wat verder willen opschuiven. Carrington is surrealiste, en het boek met verhalen en afbeeldingen kreeg ik cadeau van de Kerstman, en ongetwijfeld van de kunstenaar Giorgos Tsiongas, de vriend van onze dochter Frederiek, evenals zij kunstenaar maar met grote liefde voor het surrealisme. De grenzen die we kunnen opschuiven betreffen die tussen leven en dood, en tussen mens en dier. Carrington (1917-2011) stamde uit een rijke Britse familie, en probeerde al in haar jeugd te ontsnappen aan de invloed van haar omgeving. Net als Beckett schreef ze in het Frans, onbeholpen Frans, maar altijd nog beter dan sophisticated Engels. In haar verhalen spreken de dieren en de lijken. Carrington had lange tijd een verhouding met Max Ernst, had een spannend leven met zware dips die ze ook weer teboven kwam, en kwam steeds meer ook in aanraking met andere artistieke en levensbeschouwelijke invloeden, waaronder Jeroen Bosch, Mexicaanse mythes, de gnostiek en de Kabbala.

Het is allemaal teveel om te vertellen, woorden zijn vaak killing, en Carrington had het geluk te kunnen uitwijken naar de beeldende kunst. Giorgos bezorgde me de verhalen in een Duitse vertaling, wat behalve met praktische redenen ook zeker te maken zal hebben met het gegeven dat hij zelf in Athene als tweede taal koos voor Duits (Grieken hebben dan misschien slecht onderwijs, ze staan zelfs nog lager dan Nederland op de pisa-lijst, ze hebben vaak wel bijles na de schoollessen). De titel: Die Windsbraut - Bizarre Geschichten. Duits heeft alvast een voordeel als je Carrington leest: het herinnert ons aan Max Ernst, die aan het begin van de Tweede Wereldoorlog tweemaal door de Fransen in een interneringskamp wordt opgesloten, omdat ze hem ondanks zijn haat tegen de nazi's zien als 'vijandelijke buitenlander'. Carrington in het Duits lezen voorkomt dus hopelijk dat we dat Frans teveel gaan ophemelen.

In een van de verhalen van dit boek wordt een ongelukkige jongeman geholpen door een Glückliche Leichnam die hem aanbiedt de jonge vrouw te zoeken op wie hij verliefd is. Het lijk kan praten door de diverse lichaamsopeningen, en onderweg begint hij over zijn vader. Die leek zozeer op welke andere mens dan ook, dat hij op zijn jas een teken moest aanbrengen, omdat hij anders met wie dan ook kon worden verwisseld. De naam wordt hier dus - zou je kunnen zeggen - het teken van naamloosheid, deze man is in werkelijkheid die welke mens dan ook, een elckerlyc. Hij is altijd druk in de weer, moet van allerlei meatings bezoeken, vergaderingen waarbij vlees wordt gegeten.

(Ik denk terug aan Inez die vrijdag bij een vrouwenbijeenkomst had aangegeven dat ze vegetarisch wilde eten, en dat bleek in te houden dat ze rijst met groenten kreeg, maar dan zonder vlees, en ook zonder vervanging, de meatings gaan dus overal door.)

De man is zo druk bezig dat hij verzwakt. Hij blijft echter doorgaan en wordt ondernemer, dat wil zeggen: hij verkoopt allerlei nutteloze dingen. Hij sterft aan een hartaanval als hij aan de telefoon hangt, komt terecht in de hel, waar hij aan de telefoon blijft hangen, omringd door mensen die ook allemaal aan de telefoon hangen. Hoe dit verhaal in een eerder antieke of christelijke wereldvisie ingevlochten wordt in de surrealistische visie van Carrington leg ik hier even niet uit, laat ik volstaan met nogmaals te wijzen op dat gelukkige lijk dat kan praten.

De vraag wordt des te klemmender hoe je als elckerlyc, als welk mens dan ook, kunt leven in onze wereld. Dan heb je dat speldje op je jas of die telefoon gewoon nodig. Wellicht dacht Leonora Carrington bij dit verhaal aan haar vader, industrieel, en ik denk aan Wittgenstein, ook zoon van een industrieel die wilde leven als gewoon mens (zie deze blog).

Ik herken die droom, we zullen dit ideaal moeten bevechten op de middelen, op de idee dat we iets bijzonders zijn. Voor mij is het wel iets makkelijker, als zoon van een niet-industrieel, maar ook ik zal er iets voor moeten doen, bijvoorbeeld nog vele blogs schrijven om mijn uitweg te vinden.