De barokke filosofie van Tom Morris

Soms krijg ik van een bevriend collega een inleiding in de filosofie in handen gestopt. Ik heb werkelijk geen idee of hij op een blog zoals deze zit te wachten. En ik moet altijd aarzelen tussen lezen en schrijven. Schrijven, dat wil zeggen: al lezend schrijven, lezen door te schrijven. Steeds weer kies ik voor schrijven, een dans om het boek.

Daarbij moet ik altijd denken aan mijn moeder die vroeger vaak bij haar huisarts kwam. Die was altijd al aan het schrijven toen zij binnenkwam. Hij leek een God die je al gehoord heeft, zoals de psalm zegt, voordat je je bede tot Hem hebt gericht.

Die God ben ik niet, natuurlijk. Maar is dat wel zo? Kunnen we er zeker van zijn dat we de ander werkelijk horen door eerst te luisteren en dan pas te reageren? Dat lijkt wel de opzet van het platonisme te zijn, waaraan ik me in deze blogserie verplicht weet. Eerst - dan. Eerst dit, dan dat. Eerst de onwetendheid, dan het ware weten.

Docta ignorantia is dus een voorbereiding op een waar, werkelijk, superieur weten. Filosofie voor Dummies, het boek van de Amerikaanse filosoof Tom Morris, daar hebben we het hier over, verstopt zijn goddelijke pretenties achter een kaft die elke pretentie bij voorbaat lijkt te smoren. Dansend geel en zwart, deel uitmakend van een serie '... voor Dummies', vul maar in: Boekhouden voor Dummies, Timemanagement voor Dummies, Apple Watch voor Dummies, Dementie voor Dummies. Dummies steeds met een hoofdletter, als gebaar van réverence, een diepe kniebuiging voor de schijnbare Dummie die in werkelijkheid beter heeft begrepen waar het in de filosofie om gaat dan de professionele en zelfbenoemde filosofen.

Dus nogmaals, zou ik die God niet kunnen zijn? Indien ik Hem ben, dan verloopt de weg via het koningschap, vertaald in goed Amerikaans: succes in de business. Dat is het onderwerp van het boek van Morris voordat hij zijn Dummies-boek schreef. Hij herneemt zijn wijze lessen uit dat boek op p.334 en volgende. Je haalt succes in de business (en mutatis mutandis in het leven) wanneer je doelen stelt. De categorische imperatief van Morris, zo zou je kunnen zeggen, is dat je doelen moet stellen.

Vanuit dit doel verschijnt de wereld als ruw, onvolmaakt materiaal, waarvan jij iets moet maken. Dat is voor mij dus meteen de kernzin van het boek. Hij zit verstopt ergens tussen de regels op p. 335:

De wereld zoals we die aantreffen is slechts het ruwe materiaal waarvan iets te maken is.

Helaas slaat die wereld meteen terug, want we stellen onze doelen in een veranderende wereld. Maar dat geeft niet, zegt Morris. Dan passen we die doelen toch voortdurend aan! Zo is het doel gered, het doel als doel, als veruiterlijking van een innerlijke visie.

Die innerlijke visie, dat waren we bijna vergeten, dat was de innerlijke visie van de Dummie. Zijn doel is het Dummie-doel. Maar terwijl de meeste Dummies zich schuchter terugtrekken, geïntimideerd als ze zijn door de zelfbenoemde filosofen, hebben ze nu de uitweg van de veruiterlijking. De doelen die in de wereld heersen zijn hun doelen, maar nu als uitdrukking van hun innerlijke visie.

Alle lessen, thema's, grote levensvragen en citaten strooit Morris virtuoos om deze harde kern heen. Zijn filosofie wordt daarmee een barokke inpassing van het hele filosofische erfgoed in de lijnen die Morris had uitgezet in True Success: A New Philosophy of Excellence. De filosofie wordt ornament, een dans van David voor de ark uit.