Het grootste raadsel van Schopenhauer is dat bij hem alles draait om de wil, maar dat hij die wil niet opvat als transcendent. Blijkbaar schort er iets aan ons wereldbeeld, waarin we alles opvatten als deel van de ketens van oorzaken en gevolgen. Je kunt natuurlijk verwijzen naar Kant, bij wie het Ding an sich al weggenomen was uit die ketens. Volg je Agamben, dan is de weg naar Plato evenmin ver. Het ding zelf is - anders dan meestal gedacht wordt - nu juist de idee. We moeten die idee veronderstellen om ons met de taal in de wereld staande te houden. Maar dus niet als oorzaak.
Ik ben geneigd de wil te zien als een startpunt, als garant van de mogelijkheid met iets nieuws te beginnen. Maar dan zou het een oorzaak zijn. De wil is eerder wat we pas zien als hij zijn werk heeft gedaan, en wel door de verschijnselen in hun beweging te interpreteren. We zijn met ons denken dus altijd te laat. Nu kunnen we wel weer beginnen over die uil van Minerva, maar Baudet heeft ons duidelijk gemaakt dat je tegenwoordig nog gewoon de klas wordt binnengelaten en vervolgens de boel kunt domineren. De uil vliegt na het klappen van zijn fascistische zweep.
Schopenhauer wilde het denken inzetten, niet om de brute wil te dienen, maar om in die wil zelf een omkeer uit te lokken, zodat we baan konden maken voor het medelijden. Hoe moeilijk dat is, kun je alleen al aflezen aan de biografie van Safranski. Schopenhauer had het niet makkelijk met zijn erfenissen, het geld en het karakter van zijn vroeg gestorven vader. In zijn filosofie staat niettemin het karakter centraal.
Hoe kunnen we met een moeilijk karakter, zo moeilijk als dat van Schopenhauer, uitkomen bij het medelijden? Je zou verwachten dat we ons karakter dan maar moeten aanpassen, of moeten afzien van vrijheid en verantwoordelijkheid. Maar niet dus. Schopenhauer kiest wel voor de vrijheid, maar zonder zijn karakter op te geven. Vrijheid houdt voortaan in dat je bent wie je bent. Niet als deel van de keten van oorzaak en gevolg, niet als handelende persoon, maar als degene die je bent. Je bent verantwoordelijk voor je zijn, niet voor je handelen, voor de oorzaken van jouw acties, die je eigenlijk altijd gebruikt als excuus. Verantwoordelijkheid wordt meestal ingezet als disclaimer en afwentelen.
Ik vraag me af hoe ik in Schopenhauer ben beland en hoe ik met of ondanks hem verder kan komen. Schopenhauer kwam ik tegen bij Agamben en bij Wittgenstein. Moeilijke karakters, zeker. Maar ook denkers die zich verplichten tot het zijn, meer dan tot het handelen. Handelen brengt ons in de keten van oorzaak en gevolg. Wil je daaruit weg, dan liggen onze kansen in het zijn, in de acceptatie van de wereld zoals die is.
Dat is in deze dagen extra moeilijk. We hebben te maken met leiders met een moeilijk karakter die de wereld liefst meeslepen in hun eigen ondergang. Rienzi zoals Hitler hem graag zag. Maar tegelijk lijkt de ethiek van Schopenhauer te gemakkelijk. We willen liefst dat alles loopt zoals het loopt, omdat wij, het Westen, de sterkste partij zijn. Wij kunnen ons buiten de oorlog willen houden alleen al omdat we lid van de Navo zijn, een luxe die Oekraïne niet heeft.
Ik zoek mijn toevlucht deze dagen tot het gebruik maken van mijn vrijheid, van wie ik ben. Dat is niet een vaste kern, een identiteit, maar een manier van bewegen van waaruit ik een nieuw inzicht krijg in wat er aan de hand is. Geen inzicht in de zin van kennis, er is al zoveel deskundigheid. Wel antwoorden op de vraag wat mijn leven hier voor zin heeft oog in oog met de oorlog. Ik ben een schrijver van blogs. Mijn schrijven is nauwelijks handeling, jij kunt waarschijnlijk niets met mij.
Hier ben ik met mijn emoties, met schaamte en schuldgevoel. Hier zoek ik troost en hoop. Hier worstel ik met mijn narcisme, onbegrip en het verlangen om waardevolle gedachten door te geven die ik zojuist heb gelezen.
In mijn nieuwe serie bladder dit vind ik een zweverige stemming waarin ik tegelijk afstand en toegang vind tot de wereld, waarmee ik het moeilijk heb, en die het moeilijk met mij heeft.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten